سال‌ پایانی دهه ۹۰ را سپری می‌کنیم. مسلماً نیازها، سبک زندگی، حتی ظاهر جامعه و افراد آن با تغییرات بسیاری نسبت به دهه شصت و هفتاد همراه بوده‌اند. تلویزیون و برنامه‌هایش هم از این قاعده مستثنا نیستند و شکل و شمایل برنامه‌ها و سریال‌های این رسانه هم تغییرات خود را داشته است. 

 

---

بوسه ی مادرانه ی نسرین مقانلو بر پیشانی پسرش+عکس

---

 

تلویزیون برنامه سازی مناسبتی، به شیوه کنونی را، پایان دهه هفتاد آغاز کرد؛ سریال‌های که ابتدا اپیزودیک بودند و بعد با رویکرد متفاوت به آثار قصه گویی تبدیل شدند که عمدتا ماجراهای شان در خلال ایام مناسبتی رخ می‌داد؛ همزمان شبکه‌های یک، دو، سه و پنج سریال‌های روتین شبانه را نیز به برنامه‌های خود اضافه کردند.

 البته که یکی از وظایف اصلی و اساسی تلویزیون سرگرم کردن مخاطبان است، به همین منظور صدا و سیما برای جذب مخاطب یا سریال می‌سازد و یا سریال‌های ساخته شده توسط دیگر کشورها را پخش می‌کند تا مخاطب خود را پای تلویزیون بنشاندو تلویزیون در گذشته در ساخت این سریال‌ها به قدری قوی ظاهر می‌شد، که بیننده می‌توانست برای دیدن قسمت بعدی سریال لحظه‌شماری کند و دلش نمی‌خواست دیدن بخشی از آن را هم از دست بدهد. این جذابیت به قدری بود که حتی تا سالیان بعد هم برخی از آن سریال‌ها طرفدار داشتند. اما حالا طرفداران سریال‌های قدیمی بیشتر از برخی از سریال‌های جدید است به همین خاطر تلویزیون مانند قبل دست به دامان سریال‌های تکراری شده است.

استقبال از سریال‌های قدیمی از ضعف سریال‌هایی ناشی می‌شود که مخاطب تنها با دیدن چند قسمت از آنها به ضعفی که در برنامه موجود است پی می‌برد و از دنبال کردن باقی قسمت‌های آن منصرف می‌شود. از طرفی حضور بازیگران چهره که یکی دیگر از عوامل جذب مخاطب است در این سریال‌ها کمتر به چشم می‌خورد.

همه این مسائل در کنار هم باعث شده که بازار پخش سریال‌های تکراری قدیمی داغ شود و صدا و سیما که خود متوجه کاستی‌هایش شده به این سریال‌های تکراری پناه ببرد. از طرفی مخاطب تلویزیونی که از دیدن سریال‌های ضعیف خسته شده، ترجیح می‌دهد که پای سریال‌های تکراری شبکه‌های آی فیلم، نسیم و تماشا بنشیند و اوقات فراغتش را با دیدن سریال‌های تکراری بگذراند که محتوا و کیفیت بهتری دارند. 

البته طبق نظرسنجی‌های سازمان صدا و سیما همین سریال‌های تکراری همچنان جزو پر بیننده‌ترین سریال‌ها هستند که با وجود این تکرارهای مختلف همچنان بیننده‌های خودشان را دارند و می‌توانند مخاطب را تا پایان سریال پای تلویزیون میخکوب کنند این در حالی است که در این رقابت سریال‌های دهه ۹۰ از سریال‌های دهه ۸۰ جا مانده‌اند.

عده‌ زیادی از مخاطبان هم از تلویزیون گله‌مندند که چرا باید سریال‌ها را چندباره ببینند.  در میان این سریال‌ها برخی رکورددار تکرار هستند و تلویزیون آنقدر دوستشان دارد که هربار با بهانه و بی‌بهانه آنها را پخش می‌کند. در میان سریال‌های پر تکرار ۱۰ سریال هستند که بیش از بقیه سریال‌ها مورد توجه قرار گرفتند. در ادامه گزارش به بررسی این سریال‌ها می‌پردازیم.

---

برده داری دختر 20 ساله با خشم کاربران در فضای مجازی روبه رو شد+فیلم جنجالی

---

«شب دهم»

یکی دیگر از سریال های ماندگار دهه ۸۰ سریال شب دهم به کارگردانی حسن فتحی است که سال ۸۱ از شبکه یک سیما پخش شد و توانست با نظرات مثبتی از سوی بیننده‌ها مواجه شود و از آن سال تا کنون هر سال یکی از شبکه‌های تلویزیون به دلیل ماه محرم این سریال را روی آنتن می‌برد. 

«شب دهم» داستان دگرگون شدن یک جوان عاشق پیشه با اجرای تعزیه است که با بازی بازیگرانی چون حسین یاری، کتایون ریاحی، ثریا قاسمی و رویا تیموریان ماندگار شد.

 

 

 درخشش مدیری در دهه ۸۰

سریال «پاورچین» کاری از مهران مدیری در سال‌های ۸۱ و ۸۲ است که در شبکه پنج سیما روی آنتن رفت و از آن به عنوان یکی از ماندگارترین سریال‌های مهران مدیری در تلویزیون یاد می‌شود، سریالی که ضمن طنز بودن آن سالیان سال است که شبکه‌های مختلف تلویزیون آن را پخش می‌کند.

«پاورچین» مهران مدیری داستان فرهاد برره است که به تهران آمده و پس از ازدواج در یک شرکت ساختمانی مشغول به کار شده است. بازی بازیگرانی چون مهران مدیری، سحر زکریا، جواد رضویان، شقایق دهقان، سحر ولدبیگی و سیامک انصاری این سریال را که ایده‌ای نو در زمینه سریال طنز بود را بسیار ماندگار کرد.

محبوبیت «پاورچین» به قدری زیاد بود که چندسال بعد مهران مدیری کارگردان این مجموعه سریال «شب‌های برره» نیز در ادامه فضای آن ساخت تا این بار به جای نقل قول از روستای عجیب و غریب برره به دل روستا برود.

​

 

اولین طنز موفق عطاران در دهه ۸۰ 

پس از مهران مدیری یکی از پرکارترین و ماندگارترین چهره‌ها در عرصه کارگردانی در دهه ۸۰، رضا عطاران بود. کسی که تقریبا سالی یک اثر طنز از خود به جای می‌گذاشت و مخاطب را وادار می‌کرد تا پای تلویزیون بنشیند. یکی از سریال‌های ماندگار این کارگردان که خودش هم در ان ایفای نقش کرده بود، سریال «خانه به دوش» بود. 

سریال «خانه به دوش» از آن دسته از سریال‌هایی است که بسیاری از مردم با آن خاطره دارند و با وجود چندین بار پخش از شبکه‌های مختلف باز هم مخاطبان خاص خودش را دارد.

«خانه به دوش» داستان آقا ماشاالله است که بعد از مشکلات مالی فراوان تصمیم جدیدی در زندگی‌اش می‌گیرد و با وعده سفر به مالزی پولی را به آقای بیات می‌دهد که در نهایت متوجه می‌شود که کلاه برداری بوده و این ماجرا داستان این سریال را شکل میدهد.

حمید لولایی، مریم امیر جلالی، علی صادقی، رضا عطاران، آناهیتا همتی، نگین اوشانزه، غلامحسین لطفی، بهنوش بختیاری، فلور نظری و خشایار راد بازیگران اصلی این سریال هستند.

با اینکه عطاران سریال‌های ماه رمضانی دیگری نیز با گروهش ساخته است اما هیچ‌کدام نتوانستند به محبوبیت و پرتکراری «خانه به دوش» باشند.

​

 تلاش پی در پی عطاران برای جذب مخاطب

 

---

رفتار زشت محسن افشانی با شتر+فیلم جنجالی

---

سعید آقاخانی و رضا عطاران یکی از قوی‌ترین زوج‌های تلویزیونی ایران هستند که اوج خلاقیت و توانایی‌هایشان را در سریال «متهم گریخت» به نمایش گذاشتند. این سریال یک سال پس از موفقیت باورنکردنی «خانه به دوش» یعنی در سال ۸۴ در کنداکتور ماه رمضان شبکه سه صدا و سیما قرار گرفت، با ۲۶ قسمت به‌یادماندنی به یکی از محبوب‌ترین سریال‌های کمدی تلویزیون تبدیل شد. شاید به یادماندنی‌ترین هنرنمایی مرحوم سیروس گرجستانی در سریال «متهم گریخت» بود. جایی که او در نقش هاشم آقا مجبور می‌شود با خانواده‌اش به تهران مهاجرت کند. داستان مهاجرت خانواده هاشم آقا به تهران، مجموعه‌ای جذاب از اتفاقات ریز و درست را رقم می‌زند.

درباره این که سریال «متهم گریخت» بهترین ساخته رضا عطاران بوده یا نه، بحث‌های بسیاری وجود دارد. با این حال او همان مسیر کمدی واقع‌گرایانه‌ای که در سریال‌هایی مانند «زیر آسمان شهر»، «کوچه اقاقیا» و «خانه به دوش» دنبال کرده بود را در سریال «متهم گریخت» هم به نمایش گذاشت. عطاران پس از این سریال که همیشه شایعاتی پیرامون نویسندگی فیلم‌نامه‌اش توسط اصغر فرهادی مطرح بوده سریال‌های «ترش و شیرین» و «بزنگاه» را هم برای تلویزیون کارگردانی کرد اما در نهایت تصمیم گرفت با تلویزیون خداحافظی کند.

 

 

«یوسف پیامبر» و استقبال از آن 

یکی دیگر از سریال‌هایی که به سبب تکرار زیاد آن از شبکه‌های مختلف طی سال‌ها ی گذشته دستمایه شوخی در فضای مجازی قرار گرفته است سریال «یوسف پیامبر» با کارگردانی فرج الله سلحشور است که می‌توان آن را به عنوان یکی از محبوب‌ترین و پربیننده‌ترین سریال‌های دهه ۸۰ معرفی کرد. این سریال اولین بار در سال ۸۷ از شبکه یک سیما پخش شد و با اینکه تا به حال بارها و بارها از شبکه‌های مختلف به نمایش درآمده است اما هنوز هم می‌توان به عنوان پر مخاطب‌ترین سریال تلویزیون از آن یاد کرد.

این سریال تاریخی مذهبی با داستانی از زندگی حضرت یوسف پیامبر (ع) و بازی مصطفی زمانی حسابی در دل مخاطبان جا باز کرد و با بازی بازیگرانی چون محمود پاک‌نیت، کتایون ریاحی، جعفر دهقان، عباس امیری، جهانبخش سلطانی، رحیم نوروزی، مهوش صبرکن، الهام حمیدی ماندگار شد.

 

 

​پرتکرارترین سریال تلویزیون

بی‌شک «مختارنامه» داود میرباقری پرتکرارترین سریالی است که از تلویزیون پخش شده‌است. این سریال از جمعه ۹ مهر ۱۳۸۹ پخش آن آغاز شد و هربار در ایام مختلف به خصوص محرم و صفر با تدوین‌های مختلف و در موضوعات مختلف پخش شد.

به طورکلی می‌توان با قطعیت گفت که این سریال محبوب هرساله در یکی از شبکه‌های تلویزیون برای مخاطبان تکرار می‌شود و اینطور که پیداست تا سالهای آینده نیز قرار است جور بخش عظیمی از زمان آنتن تلویزیون را در ایام محرم و صفر به دوش بکشد. هرچند که این سریال امسال برای یازدهمین بار از تلویزیون پخش شد، اما توانست مخاطبان را بازهم پای تلویزیون بنشاند.

مختارنامه یکی از ماندگارترین سریال های مذهبی و تاریخی تلویزیون است که سال ۸۹ به کارگردانی داوود میرباقری از شبکه یک سیما پخش شد و با روایتی از داستان پیرامون زندگی و قیام مختار ثقفی و خونخواهی امام حسین (ع) توانست مورد توجه مخاطبان زیادی واقعه شود. پس از این اثر دیگر هیچ سریالی با این موضوع ساخته نشد و همین موضوع سبب شد تا «مختارنامه» به تنهایی بار این مسئولیت را به دوش بکشد و مخاطب را پای تلویزیون بنشاند.

 

 

در خشش حمید لولایی و مجید صالحی

دهه ۸۰ دوره هنرنمایی عطاران در تلویزیون بود، کارگردانی که با ساخت «ترش و شیرین» در سال ۱۳۸۶ باز هم خنده را روی لب مخاطبان آورد و به قدری مورد پسند مخاطبان واقع شد که حتی پس از بازپخش‌های مداوم از تلویزیون بازهم در نظر سنجی که صدا و سیما در سال ۱۳۹۲ برگزار کرد رتبه بین یک تا سه را از آن خود کرد. مریم امیرجلالی، حمید لولایی، مجید صالحی، آناهیتا همتی و شهره سلطانی نیز از بازیگران این سریال هستند.

 

 

«بزنگاه» و هتک حرمت

سریال «بزنگاه» در ماه رمضان سال ۸۷ به کارگردانی رضا عطاران روی آنتن شبکه سه سیما رفت. این مجموعه، داستان مردی معتاد به نام نادر (رضا عطاران) است که به همراه دخترش درسا (نیکی نصیریان) در کرج زندگی می‌کند و از همسرش مریم (فریده فرامرزی) طلاق گرفته است. پس از فوت پدرش اوس احمد (احمد پورمخبر)، او و برادرش صابر (حمید لولایی)، خواهرش بهجت (مرجانه گلچین)، و شوهرخواهرش توفیق (غلامرضا نیکخواه) بر سر تقسیم ارث و میراث پدری که یک خانه و یک نانوایی است به اختلاف برمی‌خورند.

این سریال درست در زمانی روی آنتن رفت که آثار رضا عطاران با استقبال بالایی مواجه بود ولی شورای نظارت بر سازمان صداوسیما طی نامه‌ای از سازمان صداوسیما خواست پخش سریال متوقف شود.

این شورا، برخی هتک حرمت‌ها در سریال را از مصادیقی نام برده بود که پخش سریال باید متوقف می‌شد، اما پخش سریال متوقف نشد و تلویزیون با سانسور بخش‌هایی پخش کار را ادامه داد و صدا و سیما هنوز هم برای جذب مخاطب خود از این برنامه استفاده می‌کند. به طور مثال در خرداد که دست تلویزیون خالی بود پای این سریال به شبکه آی فیلم باز شد تا بازهم یک سریال تکراری، حرفی برای گفتن داشته باشد.

اما اگر بخواهیم سریال‌های طنز و مذهبی دهه ۸۰ را کنار بگذاریم، سریال‌های تاریخی قوی‌ و خوش ساختی مانند «مدار صفر درجه» نیز وجود دارد که مانند «مختار نامه» مناسبتی است و تقریبا هر سال در دهه فجر روی آنتن یکی از شبکه‌های تلویزیون می‌رود. 

 

درخشش حسن فتحی در دهه ۸۰

«مدار صفر درجه» به‌نویسندگی و کارگردانی حسن فتحی، از دیگر درام‌های تلویزیونی ایران است که طی پازپخش‌های مکرر صدا و سیما نه تنها جز پر بیننده‌ترین سریال‌ها شناخته شدند، بلکه کاربران آی‌ام‌دی‌بی نیز آن را پسندیده‌اند. این سریال از اردیبهشت ۸۶ روی آنتن شبکه یک رفت و به لطف فیلمنامه و داستانش، کارگردانی دقیق و خوب و بازی جذابِ نقش‌آفرینانش، پُربیننده شد.

داستانِ سریال، ماجرای سفر دانشجویی ایرانی به نام حبیب پارسا (شهاب حسینی) به فرانسه است که با جنگ جهانی دوم هم‌زمان می‌شود. او در دانشگاه، با دختری یهودی به نام سارا استروک (ناتالی متی) آشنا می‌شود. با فتح پاریس توسط ارتش آلمان، جان یهودیان از جمله سارا به خطر می‌افتد و پارسا به او و مادرش کمک می‌کند تا فرانسه را ترک کنند. درگیری با صهیونیست‌ها که می‌خواهند از موقعیت استفاده کنند و با انجام ترور و ایجاد وحشت، تلاش دارند یهودیان را برای سفر به فلسطین راضی کنند، بخشی عمده از داستان این سریال است.

شهاب حسینی ، ناتالی متی ، رویا تیموریان ، مسعود رایگان پدر حبیب، لعیا زنگنه زینت‌الملوک جهانبانی، آتنه فقیه نصیری سعیده پارسا، پیام دهکردی سردار احتشام، ایرج راد جهانگیر همایون‌پناه و ... از جمله بازیگران این سریال هستند.

«در چشم باد» و روایت سه دوره تاریخی

«در چشم باد» نز یکی دیگر از آن سریال‌های تاریخی است که اولین بار در سال ۱۳۸۸ با تهیه کنندگی و کارگردانی مسعود جعفری جوزانی روی آنتن شبکه یک رفت. «در چشم باد» قصه زندگی خانواده‌ای است که رویدادها و لحظات تلخ و شیرین زندگی‌شان از دوره قیام میرزا کوچ خان جنگلی تا آزادسازی خرمشهر در آن به تصویر کشیده می‌شود، قصه از زمانی آغاز می‌شود که میرزا کوچک خان جنگلی، در گیلان اعلام جمهوری می‌کند و با این اقدام دوران پر حادثه تاریخ معاصر ایران آغاز می‌شود که سه دوره تاریخی قاجار، پهلوی و جمهوری اسلامی را  بازگو می‌کند.

اردیبهشت سال ۹۸ بود که شبکه چهار سیما «در چشم باد» را برای بار چندم پخش کرد و نکته جالب توجه درباره این سریال این است که با وجود اینکه از شبکه چهار سیما پخش شد، اما بازهم جز پر مخاطب‌ترین سریال در نظر سنجی صدا و سیما شناخته شد.

 

 

چرا این مجموعه‌ها ماندگار شدند؟

دلایل بسیاری را برای ماندگاری و تأثیرگذاری آثار یاد شده می‌توان نام برد؛ ازجمله: روایت درست و منسجم، بازی‌های حساب شده بازیگران، پایان‌بندی مناسب و همذات‌پنداری با مخاطب، به‌کارگیری خلاقیت، احترام به نیاز و سلیقه مخاطب و دور نشدن از واقعیت‌های جامعه.

اما حالا پس از گذشت چندین سال از ساخت چنین سریال‌های تلویزیونی طنز، مذهبی و تاریخی دیگر صدا و سیما رنگ چنین آثار فاخر و ماندگاری را به خود ندیده است و کارگردانانی مانند مهران مدیری، رضا عطاران و حسن فتحی به طور کامل از تلیزیون رخت بستند و در مدیاهای دیگر به فیلمسازی مشغول شدند. حتی جای خالی بازیگرانی چون مریم امیر جلالی، حمید لولایی، آناهیتا همتی و چندین هنرمند دیگر به چشم می‌خورد و نبود چنین افراد با سابقه‌ای در عرصه تصویر منجر به اُفت سریال‌ها می‌شود تا جایی که تلویزیون دیگر توان ساخت سریال‌های جذابی مانند دهه گذشته را ندارد و برای جذب مخاطب مجبور است به آنچه که پیش‌تر تولید کرده است بسنده کند.

هرچند که مدیران صدا و سیما وعده داده‌اند که هیچگاه نمی‌گذارند آنتن تلویزیون خالی بماند اما اگر وضعیت حال حاضر را با دهه گذشته مقایسه کنیم متوجه می‌شویم که آنچه حائز اهمیت است کیفیت سریال و سریال سازی است نه کمیت آن.