کارتون‌ ایرانی و دست‌اندازهای فتح گیشه

هنر و صنعت پویانمایی در ایران با وجود اینکه دارای قدمت و پیش‌زمینه‌های تاریخی و بنیان‌های فرهنگی و اجتماعی مناسبی است، اما در مقایسه با کشورهای پیشرو، جایگاه درخوری ندارد. به عبارتی، فعالیت متولیان دولتی و هنرمندان این حوزه نتوانسته پویانمایی ایران را در عرصه جهانی و حتی در داخل کشور به موقعیت مهمی برساند.

موقعیت‌هایی که تاکنون به دست آمده، مقطعی بوده و نتوانسته آنچنان که شایسته است، وارد مرحله تولید انبوه و مستمر شود. عوامل مختلفی چون وابستگی صرف به اعتبارات دولتی، توسعه ناکافی در تولید و عرضه، نبود نگاه اقتصادی و درآمدزایی نسبت به آن، مهاجرت نیروهای کارآمد، ناهماهنگی در نظام سیاستگذاری و برنامه‌ریزی و اجرا در این حوزه، کم‌توجهی به نیازهای مخاطبان در ژانرهای مختلف، پایین بودن سطح تخصص و مهارت‌های چندبعدی در سطح عمومی صنف، کمبود شرکت‌های بزرگ تولیدی و پخش، ضعف‌های زیرساختی و نظایر آن در شکل‌گیری شرایط موجود پویانمایی در کشور موثر بوده‌است، حال آنکه می‌توان با ایجاد انسجام در نظام سیاستگذاری، برنامه‌ریزی، اجرا و بهینه‌سازی زیرساخت‌های موجود و هدفمند کردن تلاش‌هایی که در کشور صورت می‌گیرد، نتایج مطلوب‌تری را از این حوزه در جنبه‌های فرهنگی و اقتصادی به دست آورد.

یک اثر سینمایی پویانمایی که در رتبه ۱۸ سایت بانک اطلاعات اینترنتی فیلم‌ها قرار دارد، فقط هزینه تولید آن ۱۵۰ میلیون دلار بوده که تقریبا ۱۰ برابر کل حمایت‌های نهادهای دولتی و خصوصی طی ۵ سال است

در این زمینه، «ابراهیم غلامپور آهنگر» و «فاطمه حسینی شکیب» در گزارشی به نام «ارزیابی وضعیت پویانمایی در کشور (ارائه بسته سیاستی در جهت رفع چالش‌ها)» به این مهم توجه کرده و آنچه در ذیل می‌آید، خلاصه‌ای از آسیب‌شناسی این حوزه از سوی نویسندگان و راهکارهایی برای برون‌رفت از این وضعیت است؛

پویانمایی ایران وابسته به دولت است

اگرچه پویانمایی تجربی و هنری ایرانی پیش از انقلاب اسلامی به منصه ظهور رسیده، تنها پس از انقلاب شکوهمند سال ۵۷ و به دلیل نیاز به محتوای آموزشی و سرگرم‌کننده در تلویزیون و به سفارش متولیان اصلی آن مورد توجه جدی قرار گرفت؛ به خصوص مرکز صبا که توانسته وارد تولید انبوه و شکل‌هایی محدود از صنعتی‌سازی و ایجاد استودیوهای تولید پویانمایی شود. بخش اصلی بودجه تولید را نهادهای دولتی یا حاکمیتی تامین می‌کنند. این نهادهای سفارش‌دهنده امروز درصدد کالایی‌سازی واقعی پویانمایی‌های مورد سفارش خود برای کسب سود یا تولید زنجیره ارزش نبوده و بخش اعظم فعالیت‌های آنان تنها در حمایت از ارزش‌های فرهنگی و فراهم آوردن هزینه‌های تولید پویانمایی و پخش آن از تنها پلتفرم رسمی پویانمایی کشور یعنی شبکه‌های تلویزیون داخلی بوده‌اند.

گردش مالی ناچیز، بازاریابی ناقص و تقریبا محدود به قاب تلویزیون

تولیدات و گردش مالی مراکز حمایت از پویانمایی تجربی و غیرانبوه، مشخصا مرکز گسترش سازمان سینمایی، سازمان سینمایی سوره حوزه هنری، کانون پرورش فکری و مرکز پویانمایی صبا، چیزی در حدود ۲۰۴ میلیارد تومان است. این در حالی است که به عنوان نمونه یک اثر سینمایی پویانمایی که در رتبه ۱۸ سایت بانک اطلاعات اینترنتی فیلم‌ها قرار دارد، فقط هزینه تولید آن ۱۵۰ میلیون دلار بوده که تقریبا ۱۰ برابر کل حمایت‌های نهادهای دولتی و خصوصی طی ۵ سال است.

هیچ فیلم بلند سینمایی نیست که برای اکران و فروش ساخته نشود و تهیه‌کننده دغدغه بازگشت سرمایه را نداشته باشد، اما موضوع وقتی به پویانمایی می‌رسد، به دلیل عدم طراحی سیستم بازاریابی، بسیاری از آثار پس از یک یا ۲ نمایش محدود در جشنواره‌ها، در آرشیو بایگانی شده و فرصتی برای ارائه مجدد پیدا نمی‌کنند.

بخش اعظم و بسیار بزرگ پویانمایی ایران تنها از کانال‌های تلویزیونی پخش می‌شود. پویانمایی ایران هنوز به جر فرمت تلویزیونی، در سایر پلتفرم‌ها حضور پر رنگی ندارد و در آغاز راه به سر می‌برد. با وجود حرکت‌های امیدبخش درباره فرمت سینمایی، با این حال پویانمایی ایران، هنوز در تولید، پخش و اکران سینمایی در حال آزمون و خطاهای اولیه است.

مهاجرت نیروهای کارآمد، ضعف‌های تخصصی و امکاناتی که نادیده گرفته می‌شود

پویانمایی ایران از نظر موضوعی بسیار کم‌تنوع است و برای سلایق و نیازهای گوناگون جامعه محتوای قابل توجهی جهت ارائه ندارد

پویانمایی در حال از دست دادن نیروی متخصص خود است. بخشی از هنرمندانی که سطح کاری قابل قبولی دارند یا مهاجرت کرده‌اند یا در حال مهاجرتند و این یکی از بزرگترین آسیب‌های موجود در این روزها است.

همچنین بخش اصلی جامعه حرفه‌ای پویانمایی ایران را تیم تولید محتوا با تخصص‌های نامتعارف تولید پویانمایی تشکیل می‌دهد و سایر مشاغل، تخصص‌ها و نقش‌ها در ساختار اکثر استودیوها در فهرست پویانماسازان وطنی غایب‌اند. کنترل روند تولید پروژه‌های پویانمایی، یک سمت تخصصی است که هر پروژه به آن نیازمند است. در تولید آثار کوتاه، این مهم بر عهده تولیدکننده اجرایی است و تا زمانی که تعداد تولیدات پویانمایی کم باشد، شاید از این مهم بتوان صرف نظر کرد. اما برای حرکت به سوی صنعتی شدن، تربیت و به‌کارگیری متخصصان کنترل پروژه پویانمایی ضروری است.

این در حالی است که نیروهای تولید پویانمایی در استان‌های زیادی از ایران در چند دهه اخیر در حال به‌دوش کشیدن بخش مهم تولید سریالی برای تلویزیون و صبا بوده‌اند که در محاسبات و تحلیل‌ها چندان شناخته شده نیستند و به حساب نمی‌آیند. هر چند تلاش‌هایی برای شناسایی این نیروها صورت گرفته و از این پتانسیل‌ها برای تولید انبوه هم استفاده شده است، اما ظرفیت‌های افزون‌تری برای ایجاد خوشه‌های صنعتی پویانمایی در استان‌های مهم و شهرهای خاصی که سابقه تولید پویانمایی دارند، فراهم است و در برنامه‌های کلان می‌تواند قابل بهره‌برداری باشد.

کم‌توجهی به تنوع ژانری

در حالی که موضوع‌های بسیار متنوعی برای تولید آثاری در ژانرهای گوناگون برای پویانمایی در کشور وجود دارد، اما حضور قلیل و ناچیز سایر ژانرها و موضوع‌ها در پویانمایی حرفه‌ای ایران معضلی است که مورد تاکید فعالان این حوزه هم قرار دارد. پویانمایی ایران از نظر موضوعی بسیار کم‌تنوع است و برای سلایق و نیازهای گوناگون جامعه محتوای قابل توجهی جهت ارائه ندارد.

متولیان خرد متعددی در کنار متولی دولتی حامی پویانمایی ایرانی وجود دارند که با عملکردهای مقطعی، هیجان‌زده و غیرمستدام شوک‌هایی در تولیدات نابازده پویانمایی ایران ایجاد می‌کنند

چندپارگی در سیاستگذاری و برنامه‌ریزی و غیر هم راستا بودن متولیان صنایع خلاق

با توجه به عدم هماهنگی سیاستگذارانه در میان نهادهای بالادست فرهنگ و هنر کشور و دسترسی‌های نامساوی به منابع اقتصادی در فضای رسانه و پویانمایی، متولیان خرد بسیاری در کنار متولی دولتی حامی وجود دارند که با عملکردهای مقطعی، هیجان‌زده و غیرمستدام شوک‌هایی در تولیدات نابازده پویانمایی ایران ایجاد می‌کنند. معمولا تولیداتی به تیم‌های کوچک‌تر برون‌سپاری می‌شود و آثاری تولید می‌شود که یا خوب است و مقطعی یا به کلی ضعیف است و به پخش و توزیع هم نمی‌رسد. در حقیقت این امر سبب هرز رفتن منابع معدودی است که قرار بود صرف ارتقای جایگاه صنایع خلاق و پویانمایی شود.

۲ کلان‌راهکار برای تحول اوضاع پویانمایی

نخست: فرصت‌سازی به منظور پخش محصولات در فضای مجازی

با توجه به اینکه در حال حاضر مهمترین بستر برای پخش و عرضه آثار پویانمایی در شبکه نمایش مجازی و ویدئوی درخواستی است، لازم است تدابیری اتخاذ شود تا در کنار پخش و عرضه گسترده آثار خارجی سهمی برای آثار داخلی فراهم آید. از این رو می‌توان تصمیمی قانونی مبنی بر پخش الزامی پویانمایی ایرانی در ازای پخش پویانمایی خارجی با نسبت ۳۰ به ۷۰ اتخاذ کرد

دوم: ایجاد سازوکاری هماهنگ برای برنامه‌ریزی، پیشبرد و نظارت بر امور پویانمایی

۱-تشکیل شورایی متشکل از کارشناسان معتبر پویانمایی با جایگاه حقوقی ۲- شورای عالی انقلاب فرهنگی سند جامع پویانمایی را که دربردارنده سیاست‌های توسعه و پیشبرد این حوزه بوده، وظایف هر یک از نهادهای متولی را از جهت تولید محتوا و نظارت بر آن و پشتیبانی و حمایت مادی و معنوی از آثار در داخل و خارج از کشور و دست اندر کاران مشخص کرده باشد، تدوین کنند. ۳- امکان سنجی تاسیس صندوق ملی حمایت از پویانمایی صورت بگیرد. این صندوق جدید می‌تواند در ابعاد مختلفی از دست اندرکاران پویانمایی حمایت کند و ازوکارهای مناسبی را برای پشتیبانی از فعالیت‌های آنان طراحی و اجرا سازد.